Η Αγία Αναστασία των Μικρασιατών
22 Δεκεμβρίου, 2013
Γιώργου Καζάνα
Προέδρου Ένωσης Μικρασιατών Φοιτητών
22 Δεκεμβρίου, μνήμη της Αγίας μεγαλομάρτυρος Αναστασίας της Φαρμακολυτρίας.
Η Αγία Αναστασία τιμάται ιδιαιτέρως από τους Μικρασιάτες και αυτό καταδεικνύεται αφενός από το μεγάλο προσκύνημα στο Ναό της στη Μικρά Ασία αλλά και μετά την Καταστροφή του ’22 με τους νέους ναούς που χτίσανε στο όνομά της οι πρόσφυγες και οι απόγονοί τους. Άλλωστε το όνομα Αναστασία ήταν από τα πιο δημοφιλή των Μικρασιατών και μάλιστα με διάφορα υποκοριστικά, χαρακτηριστικά της γλώσσας τους: Σίτσα , Ανάστα , Αναστασού , Στασώ …
Η ιερή εικόνα της Αγίας Αναστασίας που έφεραν οι Μικρασιάτες πρόσφυγες από τον ομώνυμο Ναό του Χορόσκιοϊ και ευλαβικά φυλάσσεται στον Ναό της Αγίας στον Περισσό Νέας Ιωνίας Αττικής, που κτίστηκε από τους ίδιους εις ανάμνηση του Ναού στη Μικρά Ασία. Λόγω του σκούρου χρώματος του προσώπου της Αγίας στην εικόνα, την αποκαλούσαν »καρά κιζ», δηλαδή μαύρο κορίτσι ή μελαχροινούλα.
Στη Μικρα Ασία
Το χωριό Χορόσκιοϊ (Πετεινοχώρι) εντοπίζεται στην κοιλάδα του ποταμού Έρμου, 32 χλμ. βορειοανατολικά της Σμύρνης και μόλις 3,5 χλμ. βορειοδυτικά της Μαγνησίας, αποτελώντας ουσιαστικά προάστιό της.
Σύμφωνα με μια παράδοση, το όνομα του χωριού σχετίζεται με την ίδρυση του ναού της Αγίας Αναστασίας και τη λατρεία της ομώνυμης αγίας. Σύμφωνα με αυτή την παράδοση, η εύρεση της εικόνας της συνοδεύτηκε από λάλημα πετεινού.
Το Χορόσκιοϊ είχε αμιγώς χριστιανικό πληθυσμό ήδη από το 16ο αιώνα. Οι κάτοικοι του χωριού ήταν τουρκόφωνοι. Κατά το 19ο αιώνα παραδίδεται πως το χωριό είχε 1.600 κατοίκους. Ωστόσο, σε στατιστικό πίνακα του 1905 εμφανίζεται να έχει 4.500 ορθόδοξους κατοίκους. Το χωριό υπαγόταν στο βιλαέτι Αϊδινίο και εκκλησιαστικά ανήκε στη δικαιοδοσία της Μητρόπολης Εφέσου. Οι κάτοικοι του χωριού μετά το 1922 διασκορπίστηκαν σε αρκετά μέρη της Ελλάδας: στο Αραπλί Θεσσαλονίκης, στην Έδεσσα, στη Νέα Ιωνία Βόλου, την Κοκκινιά και τον Πόρο.
Ο ναός της Αγίας Αναστασίας στο χωριό Χορόσκιοϊ ήταν σημαντικό κέντρο λατρείας για τους κατοίκους του χωριού, τους ορθόδοξους των γύρω περιοχών, αλλά και για τους μουσουλμάνους της περιοχής της Μαγνησίας.
Ο Ιερός Ναός της Αγίας Αναστασίας Φαρμακολυτρίας στο χωριό Χορόσκιοϊ ήταν σημαντικό κέντρο λατρείας για τους Σμυρναίους αλλά και όλους τους Μικρασιάτες.
Ήταν χτισμένη το 1818, σύμφωνα με την επιγραφή που υπήρχε στην εξωτερική πύλη του περιβόλου της: «Αγία Αναστασία 1818 Κτήτωρ Κωνσταντίνος Αλτίνογλου». Στον περίβολο του ναού υπήρχε η θέση όπου βρέθηκε η εικόνα της Αγίας και Αγίασμα, ενώ ένα υψηλό κωδωνοστάσιο υπήρχε στην είσοδο του ναού, ο οποίος είχε σχήμα πλοίου. Ακόμα εκεί βρίσκονταν πάνω από σαράντα δωμάτια που φιλοξενούσαν πιστούς από όλο τον μικρασιατικό χώρο κατά τον εορτασμό της Αγίας στις 22 Δεκεμβρίου.
Εσωτερικά υπήρχε πλούσιος διάκοσμος με πολυελέους, χρυσά και ασημένια καντήλια ενώ η εικόνα της θαυματουργής Αγίας ήταν καλυμμένη από πολύτιμα αναθήματα.
Στον περίβολο του ναού υπήρχαν επίσης κτίρια στα οποία στεγάζονταν: εξατάξια αστική σχολή αρρένων με 5 δασκάλους και 120 μαθητές, τετρατάξια σχολή θηλέων με 3 δασκάλες και 90 μαθήτριες, και το νηπιαγωγείο με 150 παιδιά. Οι ετήσιοι προϋπολογισμοί του αρρεναγωγείου και του παρθεναγωγείου ανέρχονταν σε 25 και σε 20 τουρκικές λίρες αντίστοιχα. Τα ιδρύματα αυτά συντηρούνταν ως επί το πλείστον χάρη στα εισοδήματα από την περιουσία του ναού.
Η εκκλησία της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολύτριας του Χορόσκιοϊ πανηγύριζε στις 22 Δεκεμβρίου (ημέρα εορτής της αγίας), την Κυριακή του Θωμά και την Πεντηκοστή. Το πανηγύρι της Αγίας το Δεκέμβριο συγκέντρωνε πιστούς από ολόκληρη τη Μικρά Ασία και συμμετείχαν πολλοί έμποροι με τα προϊόντα τους. Θεωρούνταν ότι η αγία Αναστασία η Φαρμακολύτρια θεράπευε με θαυματουργό τρόπο ψυχικές ή πνευματικές διαταραχές. Οι ασθενείς παρέμεναν στα κελιά που προορίζονταν για τους προσκυνητές μαζί με τους δικούς τους ανθρώπους για διάστημα 40 ή περισσότερων ημερών, μέχρι να γίνει το θαύμα που επιθυμούσαν ή μέχρι να εκπληρώσουν το τάμα τους. Οι θεραπευτικές πρακτικές αυτές θύμιζαν αντίστοιχες των αρχαίων Ασκληπιείων.
Στη γιορτή της αγίας Αναστασίας τα σπίτια στο χωριό είχαν το καθιερωμένο λαδερό φαγητό για τη μεγάλη μέρα: ρεβιθοντολμάδες, δηλαδή ξερές μελιτζάνες γεμιστές με ρύζι και ρεβίθια αλεσμένα.
Σχετικά με τα θαύματα της αγίας Αναστασίας υπήρχε και η παράδοση πως κάποτε μουσουλμάνοι ληστές περικύκλωσαν το Χορόσκιοϊ, αλλά λόγω της επέμβασης της αγίας, δεν μπόρεσαν να βρουν το δρόμο για να μπουν στο χωριό.
Στον κυριως ελλαδικό κορμό
Κατά τη Μικρασιατική Καταστροφή ο ναός καταστράφηκε ολοσχερώς. Οι πρόσφυγες συνέχισαν την τιμή προς την Αγία Αναστασία στους τόπους όπου εγκαταστάθηκαν μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Οι Μικρασιάτες έκτισαν στον Περισσό της Νέας Ιωνίας Αττικής νέο ναό της Αγίας Αναστασίας σε ανάμνηση του ομώνυμου Ναού του Χορόσκιοϊ της Μικράς Ασίας. Εκεί φυλάσσεται η ιερή εικόνα της Αγίας που έφεραν μαζί τους ως κειμήλιο.
Στον Περισσό της Νέας Ιωνίας Αττικής ανεγέρθηκε ναός της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολυτρίας εις ανάμνηση του Ναού στη Μικρά Ασία και εκεί ευλαβικά φυλάσσεται η ιερή εικόνα της που έφεραν οι Μικρασιάτες πρόσφυγες από το ομώνυμο Ναό του Χορόσκιοϊ. Λόγω του σκούρου χρώματος του προσώπου της Αγίας στην εικόνα, οι Τούρκοι που ευλαβούνταν και αυτοί την Αγία, την αποκαλούσαν »καρά κιζ», δηλαδή μαύρο κορίτσι ή μελαχροινούλα. Διασώζεται η μαρτυρία για την επίκληση ενός τυφλού μουσουλμάνου, που στάθηκε στο κατώφλι του νάρθηκα στο ναό της αγίας στη Μικρά Ασία, φωνάζοντας: «Καρά Κιζ, σουγιού βέρινιζ» (»Δώστε μου νερό από τη Μαύρη Κόρη»). Ζητούσε δηλαδή αγίασμα της Αγίας, για να βρέξει και να γιατρέψει μ’αυτό τα σβησμένα του μάτια.
Στον Ιερό Ναό Αγίου Γεωργίου Νικαίας Αττικής υπάρχει παρεκκλήσιο της Αγίας Αναστασίας της Φαρμακολυτρίας και πραγματοποιείται στη μνήμη της Ιερά Πανήγυρις από τους απογόνους των προσφύγων Μικρασιατών.
Στη Θεσσαλονίκη υπάρχουν δυο ναοί της Αγίας: 1) Ο Ιερός Ναός Αγίας Αναστασίας & Αγίων Θεοδώρων Συκεών (στην προσφυγική περιοχή της Νέας Βάρνας – Καλλιθέας Συκεών) και 2) ο Ιερός Ναός Αγίας Αναστασίας Νέας Κηφισιάς που εγκαινιάστηκε το 2013 στην περιοχή όπου επίσης εγκαταστάθηκαν Μικρασιάτες μετά την Καταστροφή του 1922 και σήμερα αποτελεί μια ανεπτυγμένη συνοικία της Θεσσαλονίκης.
Ο Ιερός Ναός Αγίας Αναστασίας Νέας Κηφισιάς Θεσσαλονίκης που εγκαινιάστηκε το 2013 στην περιοχή όπου επίσης εγκαταστάθηκαν Μικρασιάτες μετά την Καταστροφή του 1922.
Διαβάστε επίσης:
Άγιος Γεώργιος Τροπαιοφόρος: ο μεγαλομάρτυς των Μικρασιατών
Οι Άγιοι Μικρασιάτες Νεομάρτυρες
Ο Άγιος Χρυσόστομος Σμύρνης
Η Αγία Φωτεινή της Σμύρνης και τα «παιδιά» της
11 Δεκεμβρίου, 2013
Το Ιερό Παλλάδιο των Σμυρναίων : ο Ιερός Καθεδρικός Ναός της Αγίας Φωτεινής Νέας Σμύρνης. Η Αγια Φωτεινή μαρτύρησε κατά την παράδοση στη Σμύρνη. Γι’ αυτό και οι Σμυρναίοι αφιέρωσαν το Μητροπολιτικό Ναό στη μνήμη της με καμπαναριό 33 μέτρων, που ήταν το πιο ψηλό κτίσμα μέσα στην πόλη της Σμύρνης. Καταστράφηκε το 1922, όμως οι μικρασιάτες το ξανάχτισαν πανομοιότυπο στη Νέα Σμύρνη.
Γιώργου Καζάνα
Προέδρου Ένωσης Μικρασιατών Φοιτητών
Η Αγία Φωτεινή ήταν ο ωραιότερος κι ο πιο εντυπωσιακός ναός της Σμύρνης. Ξεχώριζε για το πανύψηλο καμπαναριό, τις φανταχτερές του καμπάνες, τις μεγαλοπρεπείς τοιχογραφίες και το χρυσό σταυρό, που έλαμπε στον ήλιο. Στο καμπαναριό υπήρχε ρολόι με την επιγραφή «Ηλίου άτερ σιγώ». Αποτελούσε τον Μητροπολιτικό Ναό της Σμύρνης και αφιερώθηκε στη Σαμαρείτιδα Αγία Φωτεινή, διότι κατά την παράδοση η μεγάλη Ισαπόστολος μετά τη συνάντηση με τον Κύριο, βαπτίσθηκε η ίδια και η οικογένειά της, κήρυξε τον Χριστιανισμό σε πολλές περιοχές και κατέληξε στη Σμύρνη όπου και μαρτύρησε. Οι Σμυρναίοι ευλαβούνταν πολύ την Αγία Φωτεινή και γι’αυτό το όνομα Φωτεινή ήταν συχνό στις Σμυρναίες και εν γένει στις Μικρασιάτισσες.
Στην Αγία Φωτεινή λειτούργησε για τελευταία φορά ο άγος Χρυσόστομος Σμύρνης πριν το μαρτύριό του και εκεί εκκλησιάσθηκαν για τελευταία φορά οι Σμυρναίοι πριν τα δικά τους μαρτύρια κατά την Καταστροφή. Ο ναός αφανίστηκε και αυτός το 1922.
Το 1952 ο ευκτήριος οίκος της πρώην Ολλανδικής παροικίας στη Σμύρνη παραχωρήθηκε ιδιοκτησιακά στο εκεί Προξενείο της Ελλάδος, και ο τότε Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας σκέφτηκε να τον αξιοποιήσει ως τον πρώτο ορθόδοξο ναό στην Σμύρνη σε ανάμνηση της μαρτυρικής Εκκλησίας της. Τη μικρή αυτή εκκλησία ο Πατριάρχης την αφιέρωσε στην Αγία Φωτεινή για να τη συνδέσει με το ένδοξο παρελθόν του περίλαμπρου ναού της Σαμαρείτιδος Ισαποστόλου που καταστράφηκε το 1922. Τα Θεοφάνεια του 2006 τελέστηκε η ρίψη του Σταυρού στην Προκυμαία της Σμύρνης για πρώτη φορά μετά το 1922, με αφετηρία της πομπής την μικρή αγία Φωτεινή (Δυο περιστέρια αφέθηκαν ελεύθερα στον ουρανό και ένας νεαρός Μυτιληνιός, ο 18χρονος Ανδρέας Κολοβός, έπεσε στα παγωμένα νερά τρεις φορές για να φέρει πίσω τον Σταυρό, μέσα σε χειροκροτήματα, πνιγμένα από δάκρυα συγκίνησης των παρευρισκομένων). Η μικρή εκκλησία της Αγίας Φωτεινής μετά από εξήντα έτη λειτουργίας και υποδοχής προσκυνητών της Σμύρνης από ολόκληρο τον κόσμο, το 2012, απέκτησε με πρωτοβουλία του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου τον πρώτο τακτικό εφημέριό της, τον μικρασιατικής καταγωγής και εκ Μυτιλήνης ορμώμενο, πατέρα Κύριλλο. Τη Μεγάλη Παρασκευή του 2014 έγινε για πρώτη φορά μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή η περιφορά του Επιταφίου στη Σμύρνη.
Σε πόλεις όπου εγκαταστάθηκαν Σμυρναίοι πρόσφυγες αλλά και εν γένει Μικρασιάτες, χτίστηκαν ναοί της αγίας Φωτεινής όπως:
-Ιερός Μητροπολιτικός Ναός Αγίας Φωτεινής Νέας Σμύρνης Αττικής.
-Ιερός Ναός Αγίας Φωτεινής του ομωνύμου προσφυγικού συνοικισμού Θεσσαλονίκης (στον χώρο του οποίου αναπυτύχθηκε αργότερα η Πανεπιστημιούπολη του Α.Π.Θ.)
-Ιερός Ναός Αγίας Φωτεινής προσφυγικού συνοικισμού Πατρών.
-Ιερός Ναός Αγίας Φωτεινής & Αγίου Ιωσήφ Ευόσμου Θεσσαλονίκης.
-Ιερός Ναός Ευαγγελισμού της Θεοτόκου και Αγίας Φωτεινής Υμηττού Αττικής.
-Ιερός Ναός Αγίας Φωτεινής Παραλίας Κατερίνης (χωριό μικρασιατών προσφύγων).
-Ιερός Ναός Αγίας Φωτεινής στη συνοικία Νεαπόλεως της Καβάλας.
-Ιερός Ναός Αγίας Φωτεινής Ξάνθης, στον μικρασιατικό-προσφυγικό οικισμό Χρύσα.
-Ιερός Καθεδρικός Ναός Αγίας Φωτεινής Ιεράπετρας.
-Ιερός Ναός Αγίας Φωτεινής & Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης – Κάστρο Παντελίου Λέρου.
-Ιερό Παρεκκλήσιο Αγίας Φωτεινής Ελευθερίου-Κορδελιού (κατακόμβη Ι.Ναού Αγίου Γεωργίου).
-Ιερό Παρεκκλήσιο Αγίας Φωτεινής, στο αριστερό κλίτος του Ιερού Ναού Αναλήψεως του Κυρίου Θεσσαλονίκης.
-Ιερό Παρεκκλήσιο Αγίας Φωτεινής Παλαιάς Φώκαιας Αττικής (Οικισμός »Θυμάρι-Αγία Φωτεινή).
-Ιερό Παρεκκλήσιο Αγίας Φωτεινής Νέας Ιωνίας (εντός Επισκοπείου Ι.Μητροπόλεως Ν. Ιωνίας)
-Ιερό Παρεκκλήσιο Αγίας Φωτεινής, Ι.Καθεδρικού Ναού Κοιμήσεως Θεοτόκου Ν.Φιλαδέλφειας.
-Ιερό Παρεκκλήσιο Αγίας Φωτεινής Χαλκίδας.
-Ιερό Παρεκκλήσιο Αγίας Φωτεινής Νίκαιας Αττικής (Ενώσεως Σμυρναίων Νικαίας – Πειραιώς).
-Ιερός Ναός Αγίας Φωτεινής Καρλσρούης Γερμανίας (οι Έλληνες απόδημοι στεγάζουν την ορθόδοξη ενορία τους, αφιερωμένη στην Αγία Φωτεινή, στον Ναό του Αγίου Βερνάρδου Καρλσρούης – St. Bernhard Kirche, Karlsruhe).
-Παρεκκλήσιον Ἁγίας Φωτεινῆς στο Dunlap της Καλιφόρνια, (CA). Alex & Faye Spanos Heritage Center.
Στην ιστορική συνέχεια της Σμύρνης της Μικράς Ασίας, τη Νέα Σμύρνη της Αττικής, οι πρόσφυγες έκτισαν Ναό της Αγίας Φωτεινής σε ανάμνηση του ομώνυμου ναού της Σμύρνης. Το 1974, όταν δημιουργήθηκε ξεχωριστή Ιερά Μητρόπολη Νέας Σμύρνης, ο Ναός της Αγίας Φωτεινής καθιερώθηκε ως ο Μητροπολιτικός Ναός. Το 1996 ανεγέρθηκε το κωδωνοστάσιο των 33 μέτρων πανομοιότυπο με αυτό του Ναού στην Σμύρνη.
Εντός του Ναού βρίσκεται εγκατεστημένο, εδώ και πενήντα περίπου έτη, το ξυλόγλυπτο Τέμπλο, μαζί με τον Δεσποτικό Θρόνο και τον Ιερό Άμβωνα του ἱερού Ναού Αγίου Ιωάννου του «Ἐπάνω Μαχαλᾶ» της Σμύρνης (ο οποίος δεν κάηκε κατά την πυρπόληση της Σμύρνης διότι βρισκόταν σε λόφο), πανομοιότυπα των αντίστοιχων ξυλόγλυπτων κατασκευών του πυρποληθέντος παλαιού και ιστορικού Μητροπολιτικού Ναού της Αγίας Φωτεινής Σμύρνης.
Αγία Φωτεινή Νέας Σμύρνης.
Τα ιερά αυτά κειμήλια χορηγήθηκαν κατόπιν ενεργειών του Ελευθέριου Βενιζέλου και συγκατάθεσης της τουρκικης ηγεσίας: αρχικά, δεκαέξι χρόνια μετά τη μεγάλη καταστροφή, το 1938, ο πατήρ Γροπέτης τα είδε να στέκουν στη θέση τους, σωσμένα, ως εκ θαύματος, από το εκτεταμένο λαθρεμπόριο των έργων τέχνης της ορθοδοξίας. Κατάφερε να πάρει άδεια από τις τουρκικές αρχές και να τα στείλει, μέσω Mυτιλήνης, στην Aθήνα όπου αποφασίσθηκε να μη δοθούν ούτε στο Bυζαντινό και Xριστιανικό Mουσείο ούτε στον Iερό Nαό Kοιμήσεως Θεοτόκου Nέας Φιλαδέλφειας, αλλά στην Aγία Φωτεινή Nέας Σμύρνης, καθώς αποτελούσε την ιστορική συνέχεια της Mητρόπολης της Σμύρνης. Στις 18 Oκτωβρίου 1944, τα κιβώτια φθάνουν στην Eλλάδα. Tα έξοδα μεταφοράς έχει πληρώσει ο εκ Mικράς Aσίας Hλίας Kοκκώνης. H πρώτη τοποθέτηση δεν είναι επιτυχής σύμφωνα με τον βυζαντινολόγο Aναστάσιο Oρλάνδο για το λόγο αυτό πραγματοποιήθηκε έρανος που αποφέρει 10.000 δολάρια και δεύτερη τοποθέτηση, η οποία βοηθά στην ανάδειξη των μοναδικών ξυλόγλυπτων.
Το ιστορικό Τέμπλο της Αγίας Φωτεινής Νέας Σμύρνης, μαζί με τον Δεσποτικό Θρόνο και τον Ιερό Άμβωνα, αποτελούν πραγματικά αριστουργήματα εκκλησιαστικής ξυλογλυπτικής τέχνης, που απεικονίζουν -κατά τρόπο ανάγλυφο- όχι μόνο περίτεχνα διακοσμητικά στοιχεία, αλλά και πλήθος θεμάτων, υπό μορφή ξυλόγλυπτων παραστάσεων, από την Αγία Γραφή και τη ζωή της Εκκλησίας. Έχουν κατασκευαστεί κατά τον 19ο αιώνα από τα χέρια του ίδιου, σπουδαίου, πλην άγνωστου σήμερα τεχνίτη, ο οποίος συνδύασε την ελληνική παράδοση με το δυτικό μπαρόκ. Xαρακτηριστικά αναφέρεται ότι η όλη σύνθεση του τέμπλου «μοιάζει να πάλλεται, προσφέροντας στον επισκέπτη τη ζωή, την κίνηση και τη χαρά της δημιουργίας».
Ο Ναός πανηγυρίζει την Κυριακή της Σαμαρείτιδος, εορτή της αγίας μεγαλομάρτυρος Φωτεινής, πολιούχου Νέας Σμύρνης. Επίσης, με ιδιαίτερη ευλάβεια εορτάζονται την 23η Φεβρουαρίου η μνήμη του αγίου Πολυκάρπου Σμύρνης (πολιούχου της Σμύρνης) και την Κυριακή προ της Υψώσεως, τον Σεπτέμβριο, η μνήμη του αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης.
Ο προσφυγικός συνοικισμός της Αγίας Φωτεινής στην Πανεπιστημιούπολη του Α.Π.Θ.
(από την εισήγηση »Τα εβραϊκά νεκροταφεία και ο προσφυγικός συνοικισμός
Το εκκλησάκι της Αγίας Φωτεινής, στο ΑΠΘ, μοναδικό στοιχείο μνήμης του ιστορικού προσφυγικού οικισμού.
1898 – Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΩΡΑΪΤΙΔΗΣ γράφει για την Αγία Φωτεινή Σμύρνης
Διακρίνω τὸ περίφημον κωδωνοστάσιον τῆς Ἁγίας Φωτεινής˙ ἕνα πάλλευκον καὶ πολυσύνθετον κομψὸν οἰκοδόμημα ἀπὸ ὡραία λευκὰ μάρμαρα, μὲ κίονας καὶ κιονίσκους καὶ τόξα καὶ τοξίδια, μὲ εὔμορφα γεγλυμμένα στολίσματα, ὅπου ἀλλοῦ πουθενὰ δὲν ἔχω ἰδεῖ. Ἂς εἰσέλθωμεν λοιπὸν εἰς τὴν Μητρόπολιν τῆς Σμύρνης. Μεγάλη, δενδροφυτευμένη, ἀνθόσπαρτος καὶ δροσόλουστος πλατεία, μὲ πλατάνους χλοερᾶς καὶ εὐώδεις βασιλικούς, περικλείει τὸν σεπτὸν ναὸν τῆς ἁγίας Φωτεινῆς, ταπεινὸν ἔξωθεν, εὐτελῆ, ἄνευ τρούλλου, πλην γέμοντα ενδον ἀρχαιότητος, καλλιτεχνημάτων και κατανύξεως. Καθὼς ἐπληροφορήθην, καθ’ ἢν χρονικὴν περίοδον ἐκτίσθη ἡ Ἁγία Φωτεινή, ὁ Σουλτάνος εἶχεν ἀπαγορεύσει εἰς τοὺς Ἕλληνας τὴν ἀνακαίνισιν ἢ ἀνέγερσιν Ναῶν. Ὅμως οἱ Σμυρναῖοι κατώρθωσαν νὰ λάβουν μίαν ἄδειαν, ἰσχύουσαν διὰ 40 ἡμέρας. Κτίσται λοιπὸν 100 μὲ βοηθοὺς ἄλλους τόσους, θεμελιωθέντος τοῦ Ναοῦ, εἰργάζοντο καὶ τὰς νύκτας ἀκόμη, ἴνα καταστῆ δυνατὸν νὰ τελειωθῆὁ Ναὸς ἐντός της ὁρισθείσης προθεσμίας. Ὅπερ καὶ κατωρθώθη. Ὅμως ἀπέμεινε μικρὸν μέρος αὐτοῦ, πρὸς τὸν Νάρθηκα, ἄστεγον. Ἐπειδὴ δὲ ἐξημέρονε Κυριακή, καὶ εἶχεν ἀποφασισθῆ νὰ γείνουν τὰ ἐγκαίνια τοῦ Ναοῦ κατ’ αὐτὴν τὴν ἡμέραν, καὶ τελεσθῆἡ πρώτη λειτουργία, ἐστέγασαν τὸ μέρος ἐκεῖνο μὲ μουσαμᾶν. Πλῆθος λοιπὸν κόσμου, ὅλοι οἱ εὐλαβεῖς Σμυρναῖοι, ἄρχοντες καὶἐργατικοί, καὶ οἱ τῶν διαφόρων Ἰσναφίων, ἐπλήρωσαν τὸν Ναὸν μὲ χαρὰν ἀπερίγραπτον, ἡὁποία ἄστραπτεν εἰς τὰ πρόσωπα ὅλων. Αἴφνης ὅμως μία θύελλα, μία λαίλαψ ἐπισυμβάσα, ἀνέτρεψε τὸν μουσαμᾶν, βροχὴ δὲ ραγδαία ἐπακολουθήσασα κατεπλημμύρησε τὸν Ναόν. Ὅμως, τοῦτο εἶνε τὸ θαυμαστόν, κανεὶς δὲν μετεκινήθη ἀπὸ τὴν θέσιν ἕως τέλους τῆς θείας Λειτουργίας.
Ἦτο Σάββατον ἑσπέρας ὄτε εἰσῆλθον. Ἐψάλλετο ὁ ἑσπερινός. Ὁ μητροπολίτης Σμύρνης, ὁ σεβασμιώτατος κ. Βασίλειος, μὲ τὴν λευκὴν γενειάδα του, μὲ τὴν ἀφελῆὅλην μορφήν του καὶ μὲ τὰ γυαλιά του, ἐχοροστάτει. Παρ’ αὐτῶ, ἐπὶ χαμηλοτέρου θρόνου, ὁ μέγας ἀρχιδιάκονος ὡς φρουρός ἑξὰς δ’ ὅλη ἱερέων ἐτέλει τὸν ἑσπερινὸν μετὰ διακόνων. Καὶ δὲν ἦτο —μὴ θαρρῆτε— καμμία πανήγυρις. Ἁπλῶς ἦτο ἁπλῆς Κυριακῆς ἑσπερινός. Σαββατόβραδον. Ἱερεὺς ἐν μέσω ἱστάμενος ἀνέγνω τὸ Κάθισμα τοῦ Ψαλτηρίου. Οἱ ψάλται μὲ τὸἱερὸν τῶν ἔνδυμα, μὲ τοὺς βοηθοὺς τῶν, ἔψαλλον παναρμονίως ὅλην τὴν ἀκολουθίαν τοῦἑσπερινοῦ, ἐνῶὀ ναός επληρουτο (ἀκούσατε! ἀκούσατε!) ἐπληροῦτο κόσμου. Ὄχι ἀργοῦ, ἀλλὰ κόσμου τῆς δουλειᾶς, ὅστις ὅμως ἀφίνει πρὸς στιγμὴν τὴν ἐργασίαν τοῦ (ἄκουε οὐρανέ! ἐνωτίζου ἡ γῆ!) ἀφίνει τὴν ἐργασίαν του, διὰ νὰ προσευχηθῆ. (Τί λέγεις, κύριε πρώην πρεσβευτά, ἀπὸ τὸ Λονδίνον, μὲ τὰ γυαλιά; Χρειάζεται μεταρρυθμισιν η ὀρθόδοξος Ἐκκλησία τῆς Σμύρνης;) Μοῦ φαίνεται ὅτι τὰ κεφάλια μας, δυστυχῶς, χρειάζονται μεταρρύθμισιν καὶ ξεθυμαίνομεν, πότε εἰς τὸ κακόμοιρον τὸ Σύνταγμα, καὶ πότε εἰς τὴν δυστυχισμένην τὴν Ἐκκλησίαν! Καὶ ὁ «Ἱερὸς Σύνδεσμος» τὰ χάφτει αὐτὰ τὰ δόγματα ἀπὸ τὴν Λόντραν, χωρὶς νὰ διαμαρτυρηθῆ. Καὶ ἠμπορεῖ κανεὶς νὰ πιστεύση τουλάχιστον, ὅτι δὲν εἶναι διαμαρτυρόμενος. Καλὸ κι’ αὐτό! Τάξις, σεμνοπρέπεια καὶἀκρίβεια ἀπαράμιλλος. Ποῦ νὰ φανῆ τὸ θαῦμα αὐτὸ ἐν Ἀθήναις, ὅπου ὁἑσπερινὸς τελεῖται σὰν κρυφά, σαναγγαρία, σὰν μὲἐντροπὴν μήπως ἀποκληθῶσιν ἀπὸ τὴν Λόντραν βαττολογοῦντες οἱ χριστιανοί. Ἄξιον σημειώσεως εἶνε ὅτι ἡ ἑλληνικὴ Χριστιανικὴ κοινωνία τῆς Σμύρνης, διεκρίθη πάντοτε, μάλιστα εἰς τοὺς πρὸ τῆς Ἐπαναστάσεως χρόνους διὰ τὴν εὐσέβειαν, τὴν εὐλάβειαν καὶ τὰ φιλακόλουθα ὡραία χριστιανικὰ αἰσθήματά τους. Ἠμπορεῖ νὰ συνετέλεσεν εἰς τοῦτο ἡἱστορικὴ Σχολή της, ἡ Εὐαγγελικὴ καλούμενη, ἔνθα ἐδίδαξαν ἐπισημότατοι κληρικοὶ τῆς Ἑλληνικῆς ὀρθοδοξίας, ἐν οἶς ὁ Μέγας Οἰκονόμος. Ἠμπορεῖ νὰ συνετέλεσαν εἰς τοῦτο καὶ οἱ εὐλαβέστατοι ἱεροκήρυκες ὁπού ποτὲ δὲν ἔλειψαν ἀπὸ τὴν πόλιν αὐτήν, τὴν καθαρῶς Ἑλληνικήν, τοὺς χρόνους ἐκείνους, ἐν οἶς ὁἁγιώτατος ἐκείνος Ιωαννης ο ἐκ Λίνδου, διδάσκαλος καὶ ἑρμηνευτὴς καὶ συγγραφεὺς ἐκ τῶν εὐδοκιμωτάτων, ὁ γενόμενος Ἀρχιερεὺς μετὰ ταῦτα, τοῦ ὁποίου τὰἱερὰ συγγράμματα καὶ σήμερον ἀκόμη ἀναγινώσκονται ἀπὸ τοὺς εὐλαβεῖς χριστιανούς, ὡς ἡ Ἀποστολικὴ Σαγήνη, ἡ περίφημος ἑρμηνεία τοῦ εἰς τὸ Ἆσμα Ἀσμάτων καὶ ἡ Χρυσοπηγή του, ἡ ὄντως χρυσὴ μετάφρασις τῆς ἑρμηνείας τοῦ θείου Χρυσοστόμου εἰς τὴν Γένεσιν.
Ο άγιος Χρυσόστομος Μητροπολίτης Σμύρνης στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό Αγίας Φωτεινής Σμύρνης το 1919.
Αὐτὰ ὅλα συνετέλεσαν εἰς τὸ νὰ σχηματίσωσιν ἐν Σμύρνη μίαν ευλαβεστατην κοινωνίαν, ἤτις μεταξὺ ἄλλων, πλουσιώτατα συνέτρεχεν εἰς τὴν ἐκτύπωσιν ἐν Βενετία ὅλων τῶν ἱερῶν συγγραμμάτων, δὶ‘ ὠν εγαλουχείτο το Ἑλληνικὸν Γένος ἐν ταῖς μαύραις τῆς δουλείας τοῦ ἡμέραις, ὧν ἡ ἀνάγνωσις τόσον εἶχε παιδαγωγήσει χριστιανικοὺς καὶ τοὺς ἀριστοκρατικοὺς οἴκους ἐκεῖ τῶν Ἑλλήνων, ὥστε πολλοὶ τούτων ἤσαν αὐτόχρημα Ἐκκλησίαι, ὡς ὁ τοῦ Μαυρογορδάτου, ὡς ἀναφέρουσιν οἱ πρόλογοι τῶν ἐκδόσεων αὐτῶν ὅπως ὑπῆρχον οἱ οἶκοι τῶν πρώτων Χριστιανῶν, κατὰ τὸν θεῖον Παῦλον. Θαρρείς κ’ εἶναι μουσεῖον χριστιανικὸν ἐν ἐνεργεία ὁ ναὸς αὐτός. Μουσεῖον μάλιστα ζῶν. Τὸ σεπτότερον δέ, τὸ παρέχον τόσον θάμβος, τὸ καταπλῆσσον ἀμέσως τὸν εἰσερχόμενον, τὸ προξενοῦν, τὸ χορηγοῦν, τὸ ἐπιβάλλον τὴν κατάνυξιν, εἶνε τὸ μέγα αὐτοῦ τέμπλεον. Ὑψηλόν, βαρύ, μεγαλοπρεπές. Σὰν νὰ σοὺ παρουσιάζεται μὲ ὅλην τὴν ὑπερήφανον αἴγλην τῆς καμμία βυζαντινὴ σκηνογραφία αἴφνης, ἀφοῦ ἔμβης εἰς τὸν ναόν. Καὶ τὸ περιβάλλει ὁ λαὸς μὲ ὅλην την αγάπην του• τὸ καμαρόνει, τὸ λατρεύει.
Ο ξυλόγλυπτος άμβωνας του Ιερού Μητροπολιτικού Ναού Αγίας Φωτεινής Νέας Σμύρνης, διασώθηκε από την Καταστροφή του 1922 και μεταφέρθηκε στη Νέα Σμύρνη από τον Ιερό Ναό Αγίου Ιωάννου του «Επάνω Μαχαλά» της Σμύρνης.
— Εἶδες τὸ τέμπλεον; Σέ ἐρωτοῦν πάντοτε, ὄτε περὶ τῆς Ἁγίας Φωτεινῆς γίνεται λόγος. Εἶνε ἔργον ἐκ ξύλου καστανοχρόου, τοῦ παρελθόντος αἰῶνος ἢ τῶν ἀρχῶν τοῦ παρόντος, ὄτε δὲν εἶχεν ἀκουσθῆ ἀκόμη ἡ Ἀναγέννησις, καὶ ἔζη ἡἈνατολὴ μὲ τας παραδόσεις της βυζαντινῆς τέχνης, γνήσια πρότυπα περισώζουσα, ἀριστουργηματικὸν λεπτούργημα ξυλογλυπτικῆς. Ὅ,τι εἶναι τὰ μικροσκοπικὰ ἁγιοσκαλίσματα τοῦ διασήμου ξυλογλύπτου Κοσμᾶ τοῦ Λαυριώτου, τοῦ ἐπιλεγομένου Κοσμαδελη. Τὸ αὐτὸ εἶνε ἐν μεγαλογραφία τὸ τέμπλεον τῆς Ἁγίας Φωτεινῆς. Ἔργον πολυπλοκώτατον ἀπὸ τῶν σομακίου πορφυλοκεύκων κιονίσκων τοῦ μέχρι τοῦ Μεγάλου Σταυροῦ, ὅστις ἐν μέσω φύλλων χρυσῶν, μέσα εἰς τὰἄνθη, τοὺς ἥλιους τοὺς χρυσούς, ἐστεφανωμένος, νικητής, ἵσταται ὑψηλά, σὰν κλωνάρι τρυφερὸν ποὺ τὸἐνηγκαλίσθη ὁ κισσός, τρόπαιον καλλίνικον τῆς ὀρθοδοξίας. Ὅλα τὰ λουλούδια τοῦ κάμπου, ὅλα τὰ ἀγριολούλουδα τοῦ βουνοῦ, ὅλοι οἱ καρποὶ τῶν δένδρων καὶὅλα τὰ πουλιά, συνδεθέντα ἀπὸ τὸν ξυλογλύπτην ἁρμονικῶς μὲ κλάδους καὶ φύλλα, εἰς ποικίλους σχηματισμούς, ἀπετέλεσαν τὸ καλλιτέχνημα τοῦτο, τὸ μέγα και σεμνόν, δὶ’ ὅπερ, θαρρεῖς, ἐκτίσθη ὁ ναός, ἔτσι βιαστικά, μὴ τυχὸν καὶ φθαρῆ τὸ καλλιτέχνημα. Καὶ ἐξέχουσιν ἐν ἁρμονία τὰ ἄνω μέρη αὐτοῦ, σὰν ἐξῶσται μὲ πύργους, πύργους μὲ τὰς ἐπάλξεις τῶν, τοὺς πύργους τῆς Νέας Σιῶν. Εἰς τὰ δύο δὲ θαυμάσια βημόθυρά του ὑπάρχουν ὡραῖαι ξυλόγλυπτοι καὶ πολυσύνθετοι παραστάσεις, ὡς ἡ Κοίμησις καὶ τὰ εἰσόδια τῆς Θεοτόκου.
Κ’ ἐπὶ τῶν τοίχων δὲ τοῦ ναοῦ, ὑψηλὰὅμως ἐν σκότει, ὑπάρχουσι καλαί τοιχογραφιαι, δυσκόλως φαινόμεναι κατωθεν. Ἡ ὅρασις τοῦ Ἠσαΐου, ἡ ἀνάβασις τοῦἨλία, οἱ τρεῖς Παῖδες ἐν τὴ καμίνω, ὁ Δανιὴλ ἐν τῷ λάκκω, ἡ ὀπτασία τοῦ Ἰεζεκιήλ, ἡ Σταύρωσις, θαυμάσια γραφή, παριστώσα τὴν στιγμὴν αὐτὴν τῆς σταυρώσεως, ὄτε οἱ σταυρωταί, θηρία, βαστάζουσι τὸν Κύριον Ἠμῶν, ἄκακον, ὡς ἀρνίον, ἀγόμενον τοῦ θύεσθαι. Ἡ δὲ συνήθης παρ’ ἠμὶν εἰκὼν τῆς Σταυρώσεως, αὐτὴἐπιγράφεται: «Καὶ κλίνας τὴν κεφαλὴν παρέδωκε τὸ πνεῦμα». Ἄλλη ὡραία γραφὴ ἐπιγράφεται: «ὁ θρῆνος τῆς Παναγίας», ἔνθα παρίσταται μόνη ἡ Θεοτόκος, βαστάζουσα νεκρὸν τὸν Υἱὸν αὐτῆς εἰς τὰς ἄχραντους ἀγκάλας, μέγαν μεγαλωστί, κατανυκτικώτατον διπρόσωπον σύμπλεγμα, ἀναφρικιαστικᾶς συγκινήσεις προκαλοῦν. Καὶ ὅμως παραδόξως ἤκουσα ὅτι τὸ συμβούλιον τῆς Ἑλληνικῆς Κοινότητος ἀπεφάσισε την κατεδάφισιν της ἁγίας Φωτεινῆς καὶ τὴν ἀνοικοδόμησιν ἐπὶ τῶν θεμελίων αὐτῆς ἄλλης μητροπόλεως. Ευτυχώς αι ἐφημερίδες τῆς Σμύρνης διευθύνονται ἀπὸ ὀρθοδόξους ἕλληνας, τηροῦντας τὰ πάτρια ἔργω καὶ λόγω. Τῶν ὁποίων τὸ μάτι δὲν ξιππάζεται πρὸς τὴν θέαν τῶν ὀθνείων, οὐδὲ τὸ οὖς σαγηνεύεται ἀπὸ τοὺς πολιτισμένους δῆθεν λόγους τῶν ἐν Ἑσπερία σπουδασάντων θεολόγων καὶ ἐπιδεικνυόντων τὴν σπουδὴν αὐτῶν ἐν τὴ καταστροφὴ παντὸς βυζαντινοῦ, αἳ ἐφημερίδες, λέγω τῆς Σμύρνης ἐξηγέρθησαν καὶ ἔγραψαν κατὰ τῆς μελετωμένης αὐτής ιεροσυλιας, ἤτις ἐλπίζομεν ὅτι δὲν θὰ συντελεσθῆ.
Τὴν ἐπαύριον ἐκκλησιάσθην πάλιν εἰς τὴν ἁγίαν Φωτεινήν. Ἐλειτουργοῦσεν ὁ Μητροπολίτης Σμύρνης. Λίγο-λίγο ἐγέμισεν ἡ ἐκκλησία ἀπὸ Σμυρναίους. Τὰ ἐργατικὰ ἰσνάφια, τοῦ ἐμπορίου τοῦ πολυδαιδάλου οἱ ἀντιπρόσωποι, τὰ πληρώματα τῶν ἐμπορικῶν μας ἱστιοφόρων ὁπού προτιμοῦν ἰδιαιτέρως τὴν ἁγίαν Φωτεινήν, κατέλαβον ὄλας τὰς στοᾶς τὴν αὐλὴν ἀκόμη ὁλόκληρον. Ἦτο προεόρτια της Μεταμορφώσεως, ὡραία ἀκολουθία. Ὁ δὲ ὀνομαστὸς πρωτοψάλτης τῆς Σμύρνης, ὁ γλυκύμολπος Μισαϊλιδης, ἔψαλε τὰς ὡραίας καταβασίας Χοροι Ἰσραήλ με ἰδιαιτέραν τινὰ διάθεσιν, ἴσως ἐνθουσιασθεῖς ἀπὸ τὴν γοητεύουσαν ποίησιν τοῦ θείου μελωδοῦ Κοσμᾶ, τόσον χαριτωμένα, τόσον γλυκά, ὥστε ὅταν ἔψαλλε τῆς ἐννάτης ὠδῆς τὸν εἰρμόν Ο τόκος σου ἄφθορος ἐδείχθη, παρ’ ὀλίγον νὰ χειροκροτήσω, παρ’ ὀλίγον νὰ φωνάξω: Νὰ μουσικὴ μία φορά! Καὶὄντως εινε γλυκύτατον τὸ σμυρναϊκὸν ἰδίωμα της Βυζαντινῆς μουσικῆς, τὸὁποῖον πρῶτον ἀνέδειξεν ὁ πρωτοψάλτης τῆς Σμύρνης, ὁἀηδονόστομος Νικολαος, τοῦὁποίου τὰ μουσουργήματα ἀκουόμενα ἀφίνουσιν ἀνεξάλειπτον γοητείαν βαθειὰ εἰς τὴν καρδίαν διὰ τὸ πάθος τῶν διὰ τοῦτο ἐξόχως ἀρέσκουσιν εἰς τοὺς ἱεροψάλτας, ἂν καὶ εἰς τὸ Φανάριον, ὅπου προτιμᾶται ἡ αὐστηρὰ καὶἁπλούστατη γραμμὴ Πέτρου τοῦ Λαμπαδαρίου, δὲν τὰ δέχονται. Ἐν Ἀθήναις δὲ μετὰ πολλῆς περιπαθείας τὰ προτιμᾶ πάντοτε καὶ τὰἐκτελεῖ εἰς τὸν ἱερὸν Ναὸν τοῦἁγίου Γεωργίου Καρύτση ὁ ἀγαπητὸς ἰατρὸς κ. Θεοχάρης μὲ τὴν συμπαθητικὴν φωνήν του. Εἰς τὴν ἁγίαν Φωτεινὴν τελεῖται καθ’ ἑκάστην ἡ θεία Λειτουργία —εἰς τὰ δύο του παρεκκλήσια ὄμως— δεξιὰ καὶ ἀριστερά, κατανυκτικότατα πάντοτε καὶ σεμνότατα, διότι οἱ ἱερεῖς τῆς ἁγίας Φωτεινῆς ἐναρμονίζουσι τὴν φωνὴν τῶν σύμφωνα μὲ τὰς ὁδηγίας τοῦ κ. Μισαηλίδου. καὶ οὕτως ἀποκτᾶ μίαν χάριν ἐμμελὴ πάσα ἱερουργία τῶν, ἔστω καὶἐν καθημερινή. Ἐκεῖνο δὲὅπου μου ἐκίνησε τὴν περιέργειαν ἰδιαιτέρως εἶνε τοῦτο, ὅτι εἰς τὰς καθημερινᾶς αὐτᾶς λειτουργίας ψάλλει πάντοτε ἔνας τυφλος με μίαν γλυκυτάτην φωνὴν ψάλτης, ὅστις χωρὶς νὰ βλέπη, ἐξ ἀκοῆς μόνον, ἔμαθε καὶἐκτελεῖ θαυμασίως, χωρὶς νὰ παρεκκλίνη διόλου ἀπὸ τὴν γραμμὴν τοῦ συνθέτου, χωρὶς νὰ παρίδη κανένα φθόγγον, ὅλα τὰὡραιότερα μουσουργήματα τῶν ὀνομαστότερων πρωτοψαλτῶν τῆς Σμύρνης. Ω Σμύρνη μοῦ ὡραία, πατρὶς τοῦ τυφλοῦ Ὁμήρου! Ω γλυκύτατη Ἰωνία, κοιτὶς τῆς τέχνης καὶ τῶν γραμμάτων. Τὸν τυφλὸν αὐτὸν ψάλτην μ’ ἀρέση νὰ τὸν ἀκούω κάθε πρωὶ ψάλλοντα τὸν Χερουβικὸν ὕμνον καὶ τὸἌξιον ἐστὶν εἰς ἐναρμόνιον πρῶτον ἦχον. Ἔχει τὴν καταγωγήν του ἀπὸ τοὺς ἀοιδοὺς τῶν Ὁμηρικῶν ἐπῶν χωρὶς ἄλλο.
ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΑ΄ 