Τα Προσφυγικά της Λευκάδας

21 Αυγούστου, 2014

Μικρασιάτες πρόσφυγες στη Λευκάδα

Γιώργος Καζάνας

Πρόεδρος Ένωσης Μικρασιατών Φοιτητών

Μετά τον ξεριζωμό του Ελληνισμού από τη Μικρά Ασία, περίπου 5.000 Μικρασιάτες πρόσφυγες έφτασαν στο νησί της Λευκάδας. Άλλωστε η Λευκάδα είχε δεχθεί κατά τη μακρά ιστορία της πολλούς Έλληνες που ως πρόσφυγες αναζητούσαν έναν ασφαλή τόπο για να ξαναριζώσουν (όπως οι Χιώτες). Ο Ναός της Παναγίας των «Ξένων» – κτισμένος στη σημερινή του μορφή από το 1785 – ονομάστηκε έτσι διότι σε αυτόν εγγράφονταν με αίτησή τους Έλληνες κάτοικοι του νησιού οι οποίοι κατάγονταν από άλλα μέρη.

Έτσι και οι Μικρασιάτες βρήκαν μια νέα πατρίδα στο νησί της Λευκάδας. Αρχικά για τη στέγασή τους χρησιμοποιήθηκαν τα σπιτάκια του Κάστρου της Αγίας Μαύρας. Εγκαταστάθηκαν σε πρόχειρους καταυλισμούς στην πόλη της Λευκάδας. Παραπλεύρως του Ιερού Μητροπολιτικού Ναού Ευαγγελίστριας ανεγέρθηκαν μικρά προσφυγικά σπίτια από τους Μικρασιάτες δημιουργώντας έτσι τον Προσφυγικό Συνοικισμό ή Προσφυγικά. Η περιοχή ξεκίνησε να οικοδομείται σταδιακά από το 1922 με την έλευση των Μικρασιατών στην Λευκάδα και ονομάστηκε Νεάπολη.

Συνολικά η Λευκάδα ως νησί φιλοξένησε 4.396 πρόσφυγες σε καταγραφή του έτους 1923. Εξ αυτών στην πόλη και το φρούριο 3.345, Απόλπαινα 134, Κατούνα 227, Τσουκαλάδες 31, Νυδρί 303 και Καρυά 356.

Τα Προσφυγικά της Λευκάδας: λιτά, ασβεστωμένα, καθαρά με τις φροντισμένες γλάστρες, τα λελούδια και τον βασιλικό.

Η Νεάπολη είναι το νέο τμήμα της πόλης από τον Ιερό ναό της Ευαγγελίστριας μέχρι το χιλιόμετρο, δηλαδή τη διασταύρωση Πεφανερωμένης και Φιλοσόφων και από τη ΔΕΗ μέχρι τον Άγιο Μηνά.

Οικοδομήθηκε σταδιακά από το 1922 με τα μικρά αντισεισμικά πηλόχτιστα ισόγεια σπιτάκια, που ξεκίνησαν από το σημερινό ΟΤΕ και ήταν κατοικίες των προσφύγων της Μικρασιατικής Καταστροφής (η λεγόμενη «καινούργια χώρα», απέναντι από το λυόμενο Ειδικό Σχολείο). Μετά το σεισμό του 1948 ξεκίνησε μια οργιώδης ανοικοδόμηση από τον Άγιο Μηνά και νοτιοδυτικά. Μέχρι τότε η πόλη εκτεινόταν μέχρι εκείνο το σημείο, δεξιά κι αριστερά της αγοράς. Αυτό που κάνει τη Νεάπολη να ξεχωρίζει, συγκρινόμενη με την παλιά πόλη, είναι η βελτιωμένη ρυμοτομική της διαμόρφωση.

Στη θέση Κουζούντελη (ή ορθότερα Κουζούμπεη) μέχρι και τον μεγάλο σεισμό του 1948, εκτός από δύο–τρία εξοχικά καφενεία με θέα στη λεωφόρο Πεφανερωμένης, βρίσκονταν τα προσφυγικά σπίτια των Ελλήνων που κατέφυγαν στο νησί μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. Η περιοχή είχε πάρει το όνομά της από τον Τούρκο γαιοκτήμονα (Κουζουμ – μπέη) που είχε εκεί τα κτήματά του ή κατά άλλη εκδοχή από την τούρκικη λέξη κουζούμ – ντελής, που σημαίνει ωραίος ιππέας.

Λευκάδα: ο κουλουράς του Κάστρου. Τελευταία φορά που χρησιμοποιήθηκαν τα σπιτάκια του Κάστρου της Αγίας Μαύρας ήταν μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή για τη στέγαση των προσφύγων.

_______

Οι Μικρασιάτες ρίζωσαν στη Λευκάδα και συνέβαλλαν στη διαμόρφωση και ανάπτυξη πολλών πτυχών της ζωής του νησιού όπως του αθλητισμού, της πολιτιστικής παραγωγής, των επαγγελματικών δραστηριοτήτων κ.ά.

Το πολιτιστικό περιβάλλον των χωριών της Λευκάδας από το 19ο αιώνα -ή και πολύ πιο πριν- διαμορφώνεται κυρίως από την επίδραση που ασκούν τα στοιχεία του λεγόμενου προφορικού πολιτισμού: δημοτικά τραγούδια, παραμύθια, άλλες μορφές λόγου και πληροφόρησης, για όλα τα γεγονότα, παλαιότερα και σύγχρονα. Τα δημοτικά τραγούδια αποτελούσαν -ως το 1950 και παραπέρα- το κυριότερο παράγοντα της πολιτιστικής ζωής. Τα πανηγύρια που γίνονται στα περισσότερα από τα 42 περίπου χωριά της Λευκάδας -σε μερικά, δύο ή τρία το χρόνο- είναι κατεξοχήν ψυχαγωγικά, δεν έχουν εμπορικό χαρακτήρα. Μαζί με τους γάμους, που τελούνται σύμφωνα με ολόκληρο γιορταστικό τελετουργικό, αποτελούν τη βάση της ψυχαγωγίας των κατοίκων του χωριού.

Τα δημοτικά τραγούδια είναι κυρίως Ρουμελιώτικα και Πελοποννησιακά, λιγότερο Ηπειρώτικα και νησιώτικα. Οι πρόσφυγες που φτάνουν στη Λευκάδα το 1922, φέρνουν και μικρασιατικά τραγούδια. Διαδίδονται προφορικά ακολουθώντας τις μετακινήσεις των πληθυσμών προς το νησί της Λευκάδας.

_______

Αξίζει τέλος να αναφερθεί ότι στην Ιερά Μονή Φανερωμένης Λευκάδος, πολιούχου του νησιού, τιμάται μεταξύ άλλων και ο άγιος Αρσένιος ο Καππαδόκης. Στη Μονή φυλάσσεται τμήμα του ιερού λειψάνου του μεγάλου Μικρασιάτη αγίου και εορτάζεται η μνήμη του στις 10 Νοεμβρίου κάθε έτους.