Το Ορτάκιοϊ της Θράκης – μια ελληνική κοινότητα

Γιώργου Καζάνα

Προέδρου Ένωσης Μικρασιατών Φοιτητών

Το Ορτάκιοϊ της Θράκης (σημερινή ονομασία Ιβαϊλογκραντ), βρίσκεται κοντά στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, δεξιά του ποταμού Άρδα σε απόσταση 4-5 χιλιομέτρων και είναι κτισμένο αμφιθεατρικά στη νότια πλευρά ενός λόφου. Απέχει 37 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Αδριανούπολης και άλλα τόσα βορειοδυτικά του Διδυμοτείχου. Ο οικισμός σχηματίστηκε στα τέλη του 16ου με αρχές του 17ου αιώνα.

Παραδοσιακη αρχιτεκτονική στο χωριό Ορτάκιοϊ της Θράκης

Κατά τον Ορτακηνό Κωνσταντίνο Αθανάσιο Μακρίδη (ή Ουζούνογλου όπως λέγονταν τότε), οι πρόγονοί του ήταν Ηπειρώτες κτίστες και λατόμοι όπου μεταφέρθηκαν εκεί για την κατασκευή του τεμένους του Σελίμ Β΄ της Αδριανουπόλεως τον 16ο αιώνα. Αντιθέτως ο δικηγόρος Σδόλλας πίστευε ότι οι Ορτακηνοί κατάγονται από το Βελεστίνο ή τα Τρίκαλα. Το 1675 το χωριό αριθμούσε περί τις 150 οικογένειες, όλες Ελληνικές. Κατά το 1790 το Ορτάκιοϊ κατά τον Ουζούνογλου καταστράφηκε από Γκιρτζαλίδες και Γενίτσαρους και οι κάτοικοι του διασκορπίστηκαν σε διάφορα χωριά και πόλεις της Θράκης. Επαναπατρίζονται αργότερα και στα τέλη του 19ου αιώνα με αρχές του 20ου η πόλη αριθμεί περισσότερους από 3000 Έλληνες κατοίκους. Σαν έδρα υποδιοικήσεως του νομού Αδριανουπόλεως, στην πόλη ήταν εγκατεστημένες αρκετές τουρκικές αρχές όπως το Επαρχείο, το Ειρηνοδικείο, το Ιεροδικείο, την Χωροφυλακή καθώς και το Σύνταγμα πεζικού. Για το λόγο αυτό, υπήρχαν και αρκετοί τούρκοι υπάλληλοι εγκατεστημένοι με τις οικογένειες τους.Ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού ήταν ελληνικό. Η επαρχία Λιτίτζης (Λιτίτσης) στην οποία ανήκε το Ορτάκιοϊ έλαβε την ονομασία της από την ομώνυμη κωμόπολη, που ήταν ανέκαθεν η έδρα της. Όταν όμως πυρπολήθηκε το 1770 από τους Τούρκους, η έδρα της επαρχίας μεταφέρθηκε στο Ορτάκιοϊ.

Συμμετοχή στην Επανάσταση του 1821

Το 1821 ο Επίσκοπος Λιτίτσης Σωφρόνιος που ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρείας (η επισκοπή Λιτίτσης είχε έδρα το Ορτάκιοϊ), συγκρότησε επαναστατικό σώμα από Ορτακινούς και Μανδριτσιώτες, οι οποίοι αφού διέσχισαν την τουρκοκρατούμενη Βουλγαρία, ενώθηκαν με τα στρατεύματα του Αλέξανδρου Υψηλάντη και έλαβαν μέρος στην Επανάσταση της Μολδοβλαχίας. Μετά την αποτυχία της επανάστασης, όσοι επέζησαν διέσχισαν πολεμώντας τη Βαλκανική χερσόνησο και έφτασαν στην Ηπειρο και από εκεί στην επαναστατημένη Ρούμελη, όπου πολέμησαν για την ελευθερία της Ελλάδος. Ελάχιστοι από τους πολεμιστές αυτούς επέστρεψαν.

Επαγγέλματα

Οι Ορτακηνοί ασχολούνταν με το εμπόριο, την σηροτροφία, την γεωργία αλλά και με την κτηνοτροφία. Υπήρχαν ακόμα αρκετοί βιοτέχνες όπως ξυλουργοί, αμαξοποιοί, ράφτες, χαλκουργοί και υποδηματοποιοί. Κάθε Σάββατο σημειώνονταν μεγάλη εμπορική κίνηση στην εβδομαδιαία αγορά (παζάρι), όπου οι κάτοικοι των γύρω χωριών συγκεντρώνονταν για να πουλήσουν προϊόντα και να προμηθευτούν τα απαραίτητα. Επίσης, κάθε χρόνο στο πρώτο δεκαήμερο του Ιουνίου και μέχρι τέλους του μήνα, παρατηρούνταν μεγάλη αγοραστική δραστηριότητα για κουκούλια.

Λιθόκτιστο γεφύρι της περιοχής Ορτάκιοϊ.

Στα 1910 η παραγωγή κουκουλιών στο Ορτάκιοϊ είχε φτάσει τα 150.000 κιλά. Παράλληλα με τα καταστήματα, υπήρχαν δυο φαρμακεία, δυο ιατρεία, ενώ για τις νομικές υποθέσεις των κατοίκων υπήρχαν 2 δικηγόροι. Λειτουργούσαν επίσης δυο ξενοδοχεία και αρκετά χάνια, αφού το Ορτάκιοϊ αποτελούσε συγκοινωνιακό κόμβο μιας και συνδέονταν με δημόσια οδό με την Αδριανούπολη, το Διδυμότειχο και το Κίρτζαλι. Από το 1859-61 το Ορτάκιοϊ γίνεται η έδρα της Μητρόπολης Λητίτσης. Έτσι μαζί με την λιθόκτιστη εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα (1805) χτίστηκε και ο επιβλητικός μητροπολιτικός ναός του Προφήτη Ηλία (1872). Η δυναμική παρουσία του ελληνικού στοιχείου φαίνεται και από την έντονη εκπαιδευτική δράση που αναπτύσσει. Στην πόλη λειτουργόυσαν τρία εκπαιδευτήρια: η Αστική Σχολή, το Παρθεναγωγείο και το Νηπιαγωγείο.

Ψηφιδωτό Ρωμαικής έπαυλης που ανακαλύφθηκε κοντά στο Ορτάκιοϊ.

Μια άγνωστη ιστορική πτυχή:  Η ορκωμοσία των Θρακών αγωνιστών στη Μονή Κωνσταντίνου & Ελένης στο Ορτάκιοϊ στις 23 Σεπτεμβρίου 1907: Στις αρχές του 20^ου  αιώνα, για την αντιμετώπιση της βουλγαρικής προπαγάνδας των κομιτατζήδων και την ενίσχυση του ελληνικού στοιχείου ιδρύθηκαν φιλεκπαιδευτικοί σύλλογοι στις κυριότερες πόλεις της Θράκης. Παράλληλα, με τη συμπαράσταση των προκρίτων, ιερέων, δασκάλων και άλλων φωτισμένων Ελλήνων της περιοχής δημιουργήθηκαν εθνικές επιτροπές στα σπουδαιότερα θρακικά κέντρα (Αδριανούπολη, Σαράντα Εκκλησιές, Σουφλί, Δεδέαγατς, Διδυμότειχο, Ορτάκιοϊ, Κεσσάνη κ.λ.π.) και αναπτέρωσαν το φρόνιμα του τοπικού Ελληνικού πληθυσμού οργανώνοντας ταυτόχρονα την αντίσταση του ελληνικού πληθυσμού. Στα πλαίσια αυτών των δράσεων – προάσπισης της ελληνικότητας της περιοχής και των πληθυσμών αλλά και της αναχαίτισης της βουλγαρικής θηριωδίας – έγινε η ορκωμοσία Θρακών αγωνιστών στην Ιερά Μονή Κωνσταντίνου και Ελένης του Ορτάκιοϊ στις 23 Σεπτεμβρίου 1907 με απώτερο στόχο της απελευθέρωση της περιοχής της Θράκης. Μια θρακική Αγία Λαύρα των αγωνιστών του νεότερου Ελληνισμού.

Οι Ορτακινοί από το 1913 και μετά

Το Ορτάκιοϊ κατελήφθη από τους Βούλγαρους κατά τον Α΄ Βαλκανικό πόλεμο για να επιστραφεί στην Τουρκία τον Σεπτέμβριο του 1913 με την συνθήκη της Κωνσταντινουπόλεως. Κατά την διάρκεια όμως του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου παραχωρήθηκε από την Τουρκία στη Βουλγαρία με την συνθήκη της 6 Σεπτεμβρίου 1915. Από εκείνη τη χρονική στιγμή οι Έλληνες κάτοικοι ξεκίνησαν να εγκαταλείπουν την πόλη. Ένας ακμαίος ελληνικός πληθυσμός εκπατρίστηκε από τις πατρογονικές του εστίες και οι κάτοικοί των κατέφυγαν πρόσφυγες στην ελεύθερη Ελλάδα όντες φορείς μιας μακραίωνης παράδοσης και ιστορίας.

Ο δημοδιδάσκαλος πατήρ Απόστολος Παπαποστόλου (1863-1920).

Μικρός αριθμός Ορτακηνών εγκαταστάθηκαν στον Νομό Έβρου. Η πλειονότητα όμως εγκαταστάθηκε στην Κεντρική και Ανατολική Μακεδονία και ιδιαίτερα στην πόλη της Δράμας. Στη Δράμα δημιουργήθηκε από τους Ορτακηνούς πρόσφυγες ολόκληρη συνοικία με το όνομα «Ορτακινά» και μάλιστα κεντρική οδός ονομάζεται ως σήμερα «οδός Ορτάκιοϊ». Τέλος, μνείαν ποιούμεθα του μακαριστού σεβάσμιου ιερέως και διδασκάλου του Ορτάκιοϊ της Θράκης πατρός Αποστόλου (Παπαποστόλου) (2 Οκτωβρίου 1863 – 11 Νοεμβρίου 1920) και της συζύγου αυτού πρεσβυτέρας Βενετίας Σίσκογλου (14 Αυγούστου 1865 – 26 Αυγούστου 1955) , που άφησαν μνήμη αγαθή στην τοπική κοινότητα. Ο δημοδιδάσκαλος πατήρ Απόστολος Παπαποστόλου διετέλεσε εφημέριος του ιστορικού ναού των Εισοδίων της Θεοτόκου Χωριστής Δράμας.

Κατά τη Β’ Βουλγαρική Κατοχή (1916-1918) της Ανατολικής Μακεδονίας εφαρμόστηκε από τους Βούλγαρους ένα σκληρό μέτρο εξόντωσης του πληθυσμού: η εκτόπιση και η ομηρία χιλιάδων Ελλήνων κατοίκων, μεταξύ αυτών και του συνόλου σχεδόν των ιερέων της Ανατολικής Μακεδονίας σε στρατόπεδα συγκέντρωσης και καταναγκαστικά έργα στη Βουλγαρία. Στην Ανατολική Μακεδονία όπου είχαν εγκατασταθεί μόνιμα από το 1913 πολλοί Έλληνες πρόσφυγες από την Ανατολική Ρωμυλία και την Ανατολική Θράκη, μαζί με τους ντόπιους Μακεδόνες υπέστησαν αυτοί, μόλις λίγα χρόνια μετά την έλευσή τους, τον λιμό τις εξορίες και τις βιαιότητες του Βουλγαρικού κατοχικού στρατού.

Ανάμεσα στους εκτοπισθέντες Έλληνες ιερείς ήταν και ο Απόστολος Παπαποστόλου, ο οποίος αρνήθηκε να διδάσκει και να λειτουργεί στη βουλγαρική γλώσσα, υπερασπιζόμενος την ελληνική γλώσσα και τα δίκαια του Ελληνισμού και του Οικουμενικού Πατριαρχείου στη Μακεδονία. Στο Σεβλίεβο εξορίστηκαν 216 Έλληνες ιερείς από την υπό βουλγαρική κατοχή Μακεδονία. Μετά από τρίμηνη παραμονή στην περιοχή οδηγήθηκαν σε εγκλεισμό σε στρατόπεδο συγκέντρωσης και εξοντωτική συμμετοχή σε χειρωνακτικά έργα. Δεκατρείς από τους Έλληνες ιερείς πέθαναν εκεί.

Γκόστιβαρ, Κίτσεβο, Σεβλίεβο, στρατόπεδο της Σούμλας και Κάρνομπατ υπήρξαν ορισμένοι από τους τόπους εξορίας, στους οποίους εστάλησαν οι Έλληνες αιχμάλωτοι. Τα καραβάνια των αιχμαλώτων μεταφέρονταν πεζή και στη συνέχεια με τρένα κάτω από αντίξοες συνθήκες.

Μετά την ήττα του βουλγαρικού στρατού και την επακόλουθη ανακωχή, τον Σεπτέμβριο του 1918, όσοι όμηροι επέζησαν από τις κακουχίες και τα καταναγκαστικά έργα επέστρεψαν σε δεινή ψυχολογική και σωματική κατάσταση. Ο δημοδιδάσκαλος πατήρ Απόστολος Παπαποστόλου επέστρεψε στη Χωριστή συνεχίζοντας να λειτουργεί στην ελληνική γλώσσα, διδάσκοντάς την και στους μαθητές. Είχε όμως υποστεί μαρτυρικούς βασανισμούς και βιαιότητες που τον καταπόνησαν ανεπανόρθωτα και εκοιμήθη στις 11 Νοεμβρίου 1920.